İş Yerinde Mobbing Nedir Nasıl İspatlanır?
İş yerinde mobbing daha anlaşılabilir şekilde iş yerinde psikolojik şiddet veya psikolojik baskı olarak kendisini gösteren bir kavramdır.
Beraberinde kasten yaralama, hakaret, tehdit, cinsel taciz veya kişilerin huzur ve sükunu bozmak şeklinde ceza kanunumuzda suç olarak tanımlanmış eylemler ile birlikte iş yerinde mobbing gerçekleşmesi kuvvetle muhtemeldir. Bu nedenle zaman zaman bu fiiller iş yerinde gerçekleşmesi durumunda iş yerinde mobbing cezası olarak da adlandırılır.
Son yıllarda iş yerinde mobbing nasıl ispatlanır, konusunda yapılan araştırmaların artması bu haksız fiilin daha da sıklaştığının bir göstergesidir.
Öncelikle iş yerinde mobbing nedir, sorusuna kısaca cevap verdikten sonra iş yerinde mobbing örnekleri ile konuyu pekiştirerek yazımızın sonunda ise iş yerinde mobbing konusunda başvurabileceğimiz hukuki yollar ve iş yerinde mobbing ile nasıl başa çıkılır konularında bilgiler vererek yazımızı sonlandırmayı amaçlıyoruz.
İş Yerinde Mobbing Nedir?
Mobbing kelime anlamı itibariyle “baskı, dışlama, taciz veya gözden düşürme” amacı ile yapılan hareket ve fiiller olarak tanımlanır. Bu tür fiil ve hareketlerin çalışanın amiri veya iş yerinde başkaca bir çalışan tarafından yapılması ise iş yerinde mobbing olarak adlandırılır.
Yapılan tanımdan da anlaşılacağı üzere mobbing olarak değerlendirilen fiillerin sadece iş yeri sahibi ve iş veren tarafından gerçekleştirilmesi gibi bir zorunluluk bulunmaz.
Mobbing Türleri
Mobbing uygulayan ve mobbinge maruz kalan kişinin iş yerindeki konumuna göre mobbing türleri belirlenmiştir.
Dikey Mobbing
En sık karşılaşılan mobbing türüdür. Mobbingin çalışanın yöneticisi veya daha üst konumda bulunan kişiler tarafından uygulandığı iş yerinde mobbing türüdür.
Yatay Mobbing
Mobbinge maruz kalan çalışan ile mobbingi uygulayan kişinin kıdem, kadro veya derece gibi unsurlar bakımından eşit olduğu mobbing türüdür. Dikey mobbingden sonra en sık karşılaşılan mobbing türüdür. Genellikle iş yerinde rekabet amacı ile gerçekleşir.
Dolaylı Mobbing
Yukarıda belirtmiş olduğumuz her iki mobbing türünden farklı olarak ast tarafından üste yönelik gerçekleştirilen iş yerinde mobbing, dolaylı mobbing olarak adlandırılır.
Yukarıda belirtmiş olduğumuz mobbing türlerinden yatay mobbing, dikey mobbing veya dolaylı mobbingin varlığından söz edebilmek için bir takım unsurların gerçeklemesi gerekir.
İş kanunu veya diğer özel yasalarımızda bu konuda herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak yerel mahkemeler ile yüksek yargı organları (Yargıtay / Bölge Adliye Mahkemesi) tarafından benimsenen iş yerinden mobbing unsularını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.
İş Yerinde Mobbing Unsurları
- İş yerinde mobbing yıldırma, bezdirme, iş yerinde küçük düşürme veya çalışanı pasivize etme amacı ile yapılmalıdır.
- Mobbing unsuru taşıyan fiillerin iş nedeniyle yapılmış olması gerekir.
- Kasıtlı olarak yapılmalıdır.
- Sistematik bir şeklide ve süreklilik arz edebilecek nitelikle gerçekleşmelidir.
- Mobbing oluşturan bu tür fillerin çalışan üzerinde olumsuz etki bırakması gerekir.
Uluslararası Çalışma Örgütüne göre yapılan mobbing tanımında iş yerinde mobbing unsurları dana açık ortaya konulmuştur.
“Bir veya bir grup işçiyi sabote etmek için yapılan, zalimce, kötü niyetli intikamcı, aşağılayıcı ve eleştirici tavırlarla kendini gösteren davranış biçimi”
İş Yerinde Mobbing Örnekleri
İş yerinde mobbing nedir başlığında ve iş yerinde mobbing unsurları başlığımızda da belirttiğimiz gibi mobbing oluşturabilecek davranışları tek tek sıralamak mümkün değildir. Buna rağmen sık karşılaşılan ve mobbing olarak değerlendirilmesi mümkün davranışları aşağıdaki gibi örneklendirebiliriz.
- Zorbalık
- Cinsel taciz
- Hakaret ve tehdit içeren sözler
- Küçük düşürücü lakaplarla hitap etme
- Çalışanın işlerini yapmasına engel olma
- Görev tanımı dışında işlerin yapılmasına zorlama
- İftira veya çalışanın işten uzaklaşmasına sebep olacak davranışlar
- Çalışanın sözünü kesmek
- Azarlamak
- Gereksiz ve amacı dışında görev yeri değişikliği
Konuyu bir yargı kararı ile örneklendirmek gerekirse;
İş Yerinde Mobbing Yargıtay Kararı
“Somut olayda, kadın olan davacının davalı iş yerinin bulunduğu ilçenin dışındaki bir ilçede ikamet ettiği, işe gidiş gelişlerde davalı işverence sağlanan servisler kullanılırken davacı ile birlikte bir kısım işçilerin ağır çalışma koşullarının düzeltilmesinin işverenden istenmesinden sonra bu işçilerle birlikte davacının servise alınmadığı, daha sonrasında ise servisin kaldırıldığı, bu kez de davacı ile birlikte bir kısım işçilerin vardiyalara kendi özel imkanları ile dayanışarak gelmeye başladıkları, bunun üzerine ise işveren tarafından vardiya sisteminin değiştirildiği gerek davacı tanıklarının anlatımları, gerek bir den çok işçinin aynı nedenlere dayalı olarak işverene karşı açılmış davalarının bulunması ve gerekse davalı tanıklarının tevilli anlatımlarından işçinin, kendisine işyerinde mobbing uygulandığına dair kuşku uyandıracak olguları ortaya koyduğu, buna karşılık davalı işverenin mobbingin gerçekleşmediğini ispatlayamadığı anlaşılmıştır.”
Samsun Bölge Adliye Mahkemesi 7. Hukuk Dairesinin 06.10.2020 tarih, 2019/1110 esas ve 2020/1518 sayılı kararı
İş Yerinde Mobbing Nasıl İspatlanır
İş yerinde mobbing iddiasında bulunan çalışanın sadece mobbing veya psikolojik taciz iddiasında bulunması yerel mahkemeler ve yüksek yargı organlarınca kabul gören bir durum değildir. Davanın bu iddiasının somut delillerle desteklenmesi gerekir. Benzer hukuk davalarında olduğu gibi mobbingin varlığının kanıtlanmasında ispat yükü davacıdadır. Bu konuda genellikle kullanılan deliller;
- Tanık beyanları
- Kamera kayıtları
- Ses kayıtları
- Mesaj tespit tutanakları
- Sağlık raporları
- Bilirkişi raporları
İş Yerinde Mobbing Cezası
Ceza kanunumuzda veya diğer özel yasalarda ayrıca “işyerinde mobbing cezası” olarak ayrı bir düzenleme yapılmamıştır.
Buna karşın yukarıda iş yerinde mobbing örnekleri başlığında belirttiğimiz, zorbalık, cinsel taciz, hakaret, iftira veya tehdit gibi mobbing unsuru taşıyan bir çok fiil 5237 sayılı ceza kanunumuz ile suç olarak tanımlanmıştır. Suç olarak tanımlanan bu tür filer nedeniyle mobbing uygulayan kişi hakkında gerekli soruşturmalar yapılarak suçun unsurları oluşması ile beraber yapılacak yargılama sonunda hürriyeti bağlayıcı ceza (hapis cezası) veya adli para cezası ile cezalandırılması mümkündür.
Mobbing unsuru taşıyan ve ayrıca suç olarak tanılanan bu eylemlerin bir çoğu takibi şikayete tabi suçlar arasında yer alır ve genellikle şikayet süresi 6 (altı) aydır. Bu nedenle ilgilinin 6 aylık süre içerisinde şikayet hakkını kullanması gerekir.
Kural olarak ceza hukuku ile hukuk usulü muhakemeleri kanununa göre yapılan yargılamalar birbirinden bağımsız olarak yürütülür. Ancak daha üstün delil niteliğine sahip olan ceza yargılamaları sorucu verilen kararlar bazı durumlarda hukuk mahkemelerinde görülmekte olan davalara yön verebilecek nitelikte olabilecektir.
Bu nedenle mobbing unsuru taşıyan fiil ve hareketlerin ayrıca suç olarak tanımlanmış olması halinde ilgili ceza soruşturması ve devamında yapılacak olan ceza yargılaması sonunda verilecek olan karar hukuk mahkemelerince de göz ardı edilmeyecektir. Bu nedenle suçun mağdurunun ve mobbinge maruz kalan çalışanın ayrıca bu konuda ceza hukuku açısından şikayet hakkını kullanması tavsiye edilmektedir.
İş yerinde mobbing cezası konusunda belirtmek istediğimiz son husus iş yerinde mobbing unsurları başlığında da belirttiğimiz gibi, mobbingin sistematik bir şekilde devam etmesi gerekir. Örneğin hakaret suçunun sürekli olarak tekrarlanması ceza hukuku açısından zorunlu değildir. Sadece bir kez hakaret içerikli sözler sarf edilmesi daha failin cezalandırılmasına yeterli olabilecektir. Buna karşın hakaretin mobbing unsurları arasında yer alabilmesi için sistematik bir şekilde tekrarlanması koşulu aranmaktadır. Sistematik şekilde devam etmese dahi ceza hukuku açısından failin cezalandırılması mümkün olabilecektir.
İş Yerinde Mobbing İle Nasıl Başa Çıkılır
Yukarıda da belirttiğimiz gibi iş yerinde mobbing unsurları arasında en önemli kriter sistematik olarak devam ediyor olmasıdır. Süreklilik gösteren bu tür psikolojik tacizler çalışanı yıprattığı gibi, iş ortamından soğutmakta ve iş verimliliğini düşürmektedir. Esasen mobbing uygulayan çalışan veya iş yeri sahibi veya amirin asıl amacı da genellikle bu yöndedir. Bu nedenle daha ciddi sorunlara zemin hazırlamadan mobbing konusunda gerekli önlemlerin alınması gerekir.
Özellikle yatay mobbing söz konusu olması halinde durumun üstlere haber verilmesi, bu konuda önlem alınmasını talep edilmesi veya iş hukuku kapsamında gerekli idari cezaların uygulanması talep edilebilir. Bunun dışında ilgiliye mobbing unsuru taşıyan fiil ve hareketlerine son vermesi konusunda gerekli ikazları yapılması gerekir.
Buna rağmen mobbinge devam olunması halinde geciktirmeksizin yasal yollara başvurulması önerilir. Bu konuda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde oluşturulmuş birimler mevcuttur. İlgili kuruma yazılı olarak başvurulabileceği gibi ALO 170 iletişim hattı aracılığı ile mobbing konusunda gerekli bilgilendirmeler yapılabilmektedir. Ancak en etkili yolun mobbinge maruz kalan çalışanın başvurabileceği yasal yollardır.
İş Yerinde Mobbing Davası
İş yerinde mobbing davası çalışılan iş yerinin statüsüne göre farklı yargı birimlerinde görülen davalardır. Kamu kurumlarında meydana gelen mobbing halinde davalar idare mahkemesinde görülmektedir. Bunun dışında mobbing uygulayan kişinin 657 sayılı devlet memurları kanunun 125. Maddesinde yer alan disiplin cezaları ile de cezalandırılması mümkündür.
Genellikle iş yerinde mobbing davası kamu kurumları niteliğinde olmayan özel statüdeki iş yerlerinde meydana gelen mobbing durumlarında açılır. Ayrıca mobbing unsuru taşıyan fiil ve hareketler İş Kanununun 24. Maddesi gereğince işçinin haklı nedenle fesih hakkını doğurmaktadır. Bunun dışında yerinde mobbing davası iş mahkemeleri, ayrıca iş mahkemesi bulunmayan yerlerde ise Asliye Hukuk mahkemelerinde açılmaktadır.
İş Yerinde Mobbing Nedeniyle Tazminat Davası
Yukarıda da belirttiğimiz gibi iş yerinde mobbing unsuru taşıyan bir çok fiil ayrıca İş Kanunun 24. Maddesi ile; Çalışan tarafından haklı fesih nedenini doğurmaktadır. Bu nedenle haklı fesih durumunda ilgilinin kıdem tazminatı talep etme hakkı vardır.
İş Yerinde Mobbing Nedeniyle Maddi Manevi Tazminat Davası
İş yerinde mobbing örnekleri ve iş yerinde mobbing unsurları başlığında da değindiğimiz gibi mobbing unsuru taşıyan fiiller ayrıca haksız fiil niteliğindedir. Bu nedenle mobbing uygulayan kişiyi maddi ve manevi tazminat yükü altına sokabilecek davranışlardır. Kişinin meydana gelen mobbing nedeniyle maddi kayıplarının olması muhtemel olduğu gibi, daha çok psikolojik baskı şeklinde gerçekleşen mobbing nedeniyle manevi olarak da zarar görmesi mümkündür. Her iki durumda da çalışanın mobbing davası ile birlikte veya daha sonra açacağı davalar ile maddi ve manevi tazminat talep etme hakkı vardır.
İş Yerinde Mobbing Nedeniyle Şikayet Hakkının Kullanılması
Daha önce de belirttiğimiz gibi iş yerinde psikolojik taciz olarak tanımlanan bir çok fiil ayrıca ceza kanunumuz ile suç olarak tanımlanmış fiillerdir. Ancak bu fiiller ayrıca iş yerinde mobbing cezası olarak nitelendirilmez ve yukarıda belirtmiş olduğumuz davalardan bağımsız şekilde yürütülen ceza soruşturması ve kovuşturmalarıdır. Mobbing oluşturan fiillerin ayrıca ceza hukukunda yaptırım altına alınması halinde bu konuda da ilgilinin şikayet hakkını kullanması mümkündür. Bu davalar sadece ceza hukukunu ilgilendirmesi nedeniyle iş yerinde mobbing unsurları konusunda bir araştırma yapılmayıp, sadece ceza hukuku açısından suç teşkil edip etmediği hususu araştırma konusu olmaktadır.
SIK SORULAN SORULAR
Psikiyatriden Mobbing Raporu
Mobbing kelime anlamı itibariyle psikolojik baskı anlamına gelmektedir. Bu nedenle iş yerinde mobbinge maruz kalan kişinin psikolojik açıdan bir çöküntü yaşaması veya yıpranması mümkün olabilecektir. İş yerinde mobbing davasının açılmasından sonra veya bu tür davaların açılmadan önce ilgilinin bu konuda tedavi gördüğü, kendisinde meydana gelen bu psikolojik rahatsızlıkların yaşamış olduğu mobbing nedeniyle gerçekleşmiş olduğu şeklinde düzenlenen tıbbı raporlar genellikle psikiyatriden mobbing raporu olarak adlandırılmaktadır.
İş yerinde Psikolojik Baskı Görüyorum Ne Yapmalıyım
İş yerinde meydana gelen psikolojik baskılar ayrıca iş yerinde mobbing olarak adlandırılır. Bu konuda yukarıda “İş Yerinde Mobbing İle Nasıl Başa Çıkılır” başlığımızda belirtmiş olduğumuz yollar izlenebilir. Gerekli uyarı ve ikazlara rağmen mobbinge devam olunması halinde mobbing davası, mobbingin, tehdit, hakaret, cinsel taciz gibi ceza hukuku açısından suç teşkil eden fiiller olması halinde ilgilinin şikayet hakkını da kullanması mümkündür.
Mobbing Nasıl Kanıtlanır?
Mobbingin kanıtlanması konusunda en sık başvurulan yöntemler arasında aynı iş yerinde çalışan iş arkadaşlarının tanıklığıdır. Bunun dışında ses kayıtları, kamera görüntüleri veya buna benzer yazılı belgeler mobbingin kanıtlanmasında kullanılan diğer delillerdir.
Kamuda Mobbing Örnekleri
İş yerinde mobbing unsurları genellikle kamu kurumlarında meydana gelen mobbing durumlarında da geçerlidir. Ancak yine mobbing sayılacak fiil ve hareketler tek tek sayılmamıştır. Bu nedenle kamuda mobbing örnekleri ayrıca 657 Devlet Memurları Kanunu uyarınca disiplin cezalarına konu olabildiğinden kamu mobbing örneklerini ve uygulanabilecek disiplin cezalarını aşağıdaki gibi sıralamamız mümkündür.
- Usulsüz müracaat ve şikayette bulunmak
- Görev sırasında amire hal ve hareketler ile saygısız davranmak
- İş arkadaşlarına, maiyetindeki personele kötü muamelede bulunmak
- İş arkadaşlarına söz ve hakaretle sataşmak
- Amirine veya maiyetindekilere karşı küçük düşürücü veya aşağılayıcı fiil ve hareketler yapmak
- Amirine veya iş arkadaşlarına hakaret ve tehditte bulunmak
Görüldüğü gibi bu tür fiil ve hareketler ile diğer mobbing örnekleri benzerlik gösterir. Ancak kamu kurumunda meydana gelen iş yerinde mobbing davaları idare mahkemelerinde yürütülmektedir.